Ordu’nun Şehrengizleri; Orhan Turnalı

Ordu geçmişinde fındık denince akla gelen isimlerden; Veliefendioğlu Vehbi efendinin tek oğlu olan, Orhan Turnalı.

1928 Ordu Zaferimilli Mahallesinde dünyaya geldi. Babası Manifatura işletmeciliği yapan Vehbi Turnalı, Annesi Yusuf Köksal’ın kızı Fatma hanımdı.

Mehmet Orhan Turnalı evin tek çocuğuydu. İlkokulu Cumhuriyet ilkokulunda okudu.

Sonra ortaokulu da şehir merkezinde okuduktan sonra yatılı olarak İstanbul Haydarpaşa Erkek lisesine kayıt yaptırdı.

Lise tahsilini tamamladıktan sonra yine istanbul’da bulunan Teknik Üniversitesinde tahsiline devam etti. Üniversite yıllarında Millet Partisi sempatizanı olarak başladığı politik hayatı, Adnan Menderes’in çocuklarıyla samimiyetinden dolayı Demokrat Parti’de devam etti.

Tek çocuk olduğu için ailesi hasretine dayanamadı. Okulu bitirmeden Ordu’ya dönmek zorunda kaldı. Babası Vehbi Efendi; Osmanpaşa caddesindeki Manifatura dükkanında oğlu ile birlikte olmak istiyordu. Önce askerliğini yapmak zorundaydı. Hemen askerlik kararını aldırıp Burdur’da yedek subay olarak, topçu alayında göreve başladı.

Askerlik sonrası Ordu’ya dönüp babasının isteğini gerçekleştirdi. Manifatura dükkanının başına geçerek babasını rahat ettirdi.

Baba Vehbi Efendi oğlunun yanında huzurlu ve mutluydu. Kendisi yılların yorgunluğunu atarak tüm sorumluluğu oğluna vermişti. Orhan Turnalı ise işleri daha da genişleterek büyütmüştü.

Bu sıralarda Ordu ve Giresun’un Alay Komutanlığını yapan Niğdeli İ. Ethem Akıncı’nın kızı Türkan hanımla evlendi.

Bu mutlu evlilikten; Emine Nurhan Engin-Naime Ayhan Engin-Fatma Ruhan Turnalı-Vehbi Turnalı-İbrahim Hakan Turnalı dünyaya geldiler.

1960 ihtilalinde Demokrat Parti’nin kapanmasından sonra, 41 yaşında Adalet Partisi’nin Genel Başkanlığı yaptığı dönemde Başbakan seçilen Süleyman Demirel’in yanında politikaya devam etti.

Daha sonra Demokrat Parti’nin mirascısı olarak kurulan Ferruh Bozbeyli’nin Genel Başkanlığını yaptığı Demokratik Parti’nin teşkilatlanmasında önderlik yaptı, 1970.

1962 yılında Halit Gürsoy ve İbrahim Aydın ile birleşerek fındık işinde dış piyasaya açılmak için Gat Kollektif Şirketini kurdular. Fındık fabrikası açtılar, fındık ihracatına başladılar.

Karadeniz’in olmazsa olmazı fındığı bu dönemde dünyaya tanıtma çalışmaları devlet politikası olmuş, ticari teşviklerle ihracat cazip hale getirilmişti.

Fındık Akdeniz, Ortadoğu ve Avrupa ülkelerine Doğu Karadeniz'den adını da beraber getirerek yayılmıştır. Fındık sözcüğünün Farsçası "fonduk", Arapçası "bunduk", Latincesi "nux", Almancası "haselnuss", Fransızcası "noisette", İngilizcesi "hazelnut", Rumcası "leptokarion", Ermenicesi "kalin", Tatarcası "çitlevük", eski Yunancası "funduki", İtalyancası "nocciola", İspanyolcası "avellana", Portekizcesi "avella", Romencesi ise "aluna"dır.

Fındık kültürünün Türkler arasında yayılmasının üç devre içerisinde olduğu bildirilmektedir. Birinci devre; Türklerin Ortaasya'da oldukları devredir, orada fındığa "kosık" ya da "kosuk" denilmektedir. İkinci devre, Batı Türklerinin fındık için "çetlevük" sözünü kullandıkları devredir. Üçüncü devre de ise, Anadolu Türkleri fındığı Arap etkisi ile "bunduk" ve bundan değiştirerek "fındık" şeklinde adlandırmışlardır.(Tarım ve Orman Bakanlığı Fındık Araştırma Enstitü Müdürlüğü)

1966 yılına kadar devam eden ortaklık dostça sona erdi. Orhan Turnalı kendi fabrikasında devam ederken, Halit Gürsoy ve İbrahim Aydın da kendi fabrikalarını açtılar. Herkes kendi işini kurarak şirket ortaklığını bitirdiler.

Sosyal faaliyetlere katılım

1967 yılı Orduspor'un kurulma kararı herkesi olduğu gibi Orhan Turnalı’yı da heyecanlandırmıştı. O gece yapılan kutlamalarda yer aldı.

Orduspor Kulüp başkanlığını dayısının oğlu İbrahim Köksal’ın yaptığı Orduspor’da yönetime girmese de gönüllü katılımla kulüp faaliyetlerinde yer aldı.

1971 Yılında fındık ihracaatı yaptığı Findeks adlı gemide kendisine ait 80 vagon fındığı ile birlikte, diğer İhracaatçı firmalardan, Hüseyin Köksal, Ahmet Sipahioğlu, Uğur Tirali ve Cemal Koç’a ait vagonlarıyla birlikte İtalya’nın Sirakuza adaları açıklarında batınca ticari hayatı zora düştü. Sigorta şirketi ile mahkemelik oldu. 1979 yılında vefat etti. 1985 Yılında sigorta şirketi ile devam eden mahkeme mağdurların lehine sona erdi.  

Bir devir yaşayıp, fındık için çalışan, artı değer katanlardan M. Orhan Turnalı için oğlu Vehbi Turnalı ile yaptığım konuşmalardan anladığım kadarıyla fındık ticareti yaparken yanında onlarca insan çalıştırıp haklarını fazlasıyla ödeyen babası, müşterilerinden kalan birkaç koçan senet için de sıkı sıkı tembihte bulunmuş; “Bu senetler hiçbir şekilde işleme konulmayacak. Hep tanıdığım insanlar, durumları iyi olsaydı, hepsi borçlarını öderdi. Getirirlerse de helalleşin” demiş….

Sorduğum İnsanlardan hakkında hiç kötü söz duymadığım, fındığa değer kazandıranlardan olan. M. Orhan Turnalı için, aileye başsağlığı diliyorum. Allah rahmet eylesin.