BEYAZ KURDELALI

Hazırlayan:

Araştırmacı-yazar (Em. Astsb) Selçuk ŞEN

Kurtuluş mücadelemizin Batı Cephesi’nde işgalci ve istilacı Yunan ordusu ile çetin muharebelere tutuşan ordumuzun silah ve cephane ihtiyacı Bolşevik Hükümet ile gerçekleşen antlaşma sayesinde Rusya’dan ve Doğu Cephesi’nde Ermenilerden ele geçirilen çoğunluğu İngiliz menşeili harp araç-gereçleri ile türlü silah ve cephanenin bu cepheye nakledilmesi ile sağlanmıştır. Bu malzemelerin doğudan cepheye sevkiyatı ağırlıklı olarak; Karadeniz’deki Yunan ve İngiliz harp gemilerini mevcudiyetine rağmen ilk evrede Trabzon Kaçakçı Müfrezesi hemen sonrasında ise Trabzon Nakliyat-ı Bahriye Kumandanlığı koordinasyonunda bedel almaksızın sevkiyat gerçekleştiren balıkçı ve orta ölçekli teknelere sahip gemiciler marifetiyle gerçekleşmiştir.

Bu şekliyle Karadeniz’deki Kurtuluş Savaşı faaliyetlerimiz yavaş yavaş gelişmeye başlamıştır. Özellikle malzeme nakli, küçük çaplı kaçırmalar ve kıyı bölgelerde çetelere karşı yapılan çalışmalar, bu mücadelenin ilk adımları olarak kabul edilir. Ancak kısa bir süre sonra Karadeniz’de taşınan malların yerine ulaşmadığı ya da eksik ulaştığı saptanmıştır. Bu tür aksaklıkları gidermek üzere 10 Temmuz 1020 günü Ankara’da Umur-ı Bahriye Müdürlüğü kurulmuştur. Yüzbaşı Ahmet Şevket Bey ve emrindeki beş subayla Ankara’da göreve başlayan Müdürlüğün başlıca görevleri: mevcut tüm liman örgütlerini yönetip yönlendirmek, deniz yoluyla yapılan ulaştırma çalışmalarını düzenlemek ve denizlerde verilen mücadeleyi bir düzene sokmak olarak belirlenmiştir.

Umur-ı Bahriye Müdürlüğü ilk iş olarak, göreve devam eden liman reisliklerinin İstanbul Hükümeti ve Bahriye Nezareti ile ilişkilerini keserek Ankara Hükümeti’nin emrine girmelerini istemiştir. Müdürlüğün bu emrine Hopa’dan Şile civarındaki Kefken Adası’na kadar olan Karadeniz kıyıları ile Ege’deki Güllük Limanı’na kadar olan bütün Akdeniz kıyılarında mevcut liman reislikleri uymuştur. Daha sonra müdürlük, hâkimiyeti altındaki kıyıları bölgelere ayırarak görev ve sorumluluk alanlarını belirlemiştir. Buna göre; Samsun, Zonguldak ve Antalya Merkez Liman Reislikleri kurulmuştur.

Tekrar edecek olursak; 1920 yılının sonbaharında Rusya’dan silah, cephane ve diğer savaş malzemelerinin taşınmasına başlanmıştır. Yapılan antlaşmaya göre bu malzemeler Rusya’nın Tuapse ve Novorossisk’i limanlarından alınıp Trabzon’a getirilecek, buradan da Anadolu’ya dağıtımı yapılacaktır. Antlaşma uyarınca Novorossisk’te bir Kıdemli Deniz Subaylığı kurularak, ilk nakliye çalışmaları çoğunlukla sivil teknelerle yapılmıştır. Tuapse’den Trabzon’a indirilen malzemeler burada bekletilmeksizin daha geride bulunan Maçka’daki ambarlara taşınmıştır. Ancak kısa süre sonra bu şekilde çok vakit kaybedildiği görülmüş ve malzemenin eldeki tüm imkânlar kullanılarak derhal deniz yoluyla İnebolu’ya nakledilmesine karar verilmiştir.

Bu gelişmelere paralel olarak 1920 yılının sonbaharıyla birlikte Ankara Hükümeti Donanması hızlı bir örgütlenme ve gemi edinme çalışmasına girişmiştir. Bu kapsamda, ihtiyaç duyulan gemilerden bazıları İstanbul’dan kaçarak gönüllü olarak Ankara Hükümeti Donanması’na katılmış, bazıları sahipleri tarafından bağışlanmış bazılarınaysa zorla el konulmuştur. 1920 yılı sonlarında Rusya’dan yapılan taşımacılığın ağır yükünü 4 nu.lı Rüsumat ve Gazal gemileri üstlenmiştir. Trabzon’a kadar bahsedilen gemilerle taşınan malzemeler burada depolanıp sınıflandırılmış ve küçük taka ve sandallarla dağıtılan yük buradan İnebolu, Ereğli ve Akçaşehir (Akçakova) yönüne yollanmıştır. Bu küçük tekneler güvenlik gereği gece ve kıyıya yakın bir şekilde seyretmekte, tehlikeye düşen ya da yakalanacağını anlayan tekne ya da hızla kıyıya yönelip çarparak kendini batıracaktır. Bu iş için kullanılan sivil teknelere, komutanlık tarafından bir güvenlik önlemi olarak subay ve silahı erler konulmuştur.

Batı Cephesi’ne yardım yalnızca Rusya’dan değil, Ermenilerin mağlup edilmesiyle rahatlayan Doğu Cephesi’nden de gelmiştir. Gelen yardımın belli bir kısmı ise deniz yoluyla gönderilmiştir. Genelkurmay Başkanlığı’nca yapılan planlamaya göre Doğu Cephesi’nde bulunan 150 tonluk silah ve cephane Erzurum-Bayburt- Gümüşhane- Trabzon ve buradan da Samsun’a getirilmiş, ayrıca bir kısmı da doğrudan Trabzon’dan İnebolu’ya İnebolu’ya gönderilmiştir. İnönü Muharebeleri esnasında Rusya’dan da büyük miktarda malzeme gelmiştir. 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması iki ülke arasındaki ilişkilerin resmiyet kazanması ve daha önce Rusya’ya gönderilen gemilerin de geri gelmesiyle Rusya’dan yapılan nakliyat yoğunluk kazanmıştır. Batı Cephesi’ne denizden gelen bu yardımlar işgal devletlerinin dikkatinden kaçmamıştır. Bu tarihlerde Karadeniz’de önceye göre çok daha fazla sayıda İngiliz gemisi görülmeye başlanmıştır. Fakat asıl hareketlilik Yunan gemilerindedir. Yunan Kuvvetleri karadaki taarruzlarına paralel olarak 26 Mart 1921 günü Türk kıyılarında abluka ilan etmiş, özellikle Kefken ile Sakarya Nehri ağzında 3-4 gemilik filo ile yapılan abluka etkili olmuştur.

Rusya’dan ve Doğu Cephesinden gelen askeri malzemelerin Batı Cephesi’ne nakliyatının yük ve balıkçı tekneleriyle sevkiyatının yapılmasına paralel olarak Trabzon mıntıkasında konuşlu 3’üncü Kafkas Fırkası (Tümen) değişik fasılalarla 1921 yılı Nisan ve Mayıs ayından Şahin, Gazal, Ümit, Bahr-i Cedit gibi Ankara Hükümeti Donanmasına ait gemiler ve Seyr-i Sefain idaresine bağlı vapurlarla da Amasra, İnebolu, Ereğli ve Akçaşehir gibi iskele ve rıhtım şehirlerine taşınmıştır. 3’üncü Kafkas Fırkasından boşalan mıntıkaya ise 13’üncü Kafkas Fırkası görevlendirilmiştir.

…

Buraya kadar özetle anlatmaya çalıştığım Milli Donanma yapılanmasının oluşturulması ve doğudan batıya yapılan sevkiyatın yöntemlerini izah ederken: 1920 yılının sonbaharında Rusya’dan silah, cephane ve diğer savaş malzemelerinin taşınmasına başlanıldığından ve bu malzemelerin Rusya’nın Tuapse ve Novorossisk’i limanlarından alınıp Trabzon’a getirilerek, buradan da teknelerle batıya sevkinin yapıldığından bahsetmiştim.

Düşman harp gemilerine yakalanma tehlikesi ve daha da önemlisi bunun bedelini canları ile ödemeyeceklerini bile bile sefere çıkan Trabzon, Samsun ve İnebolu Mavnacı Localarının kahraman kaptan ve tayfalarının sergilediği kahramanlık ve yararlılık büyük zaferin ardından unutulmamış ve TBMM gündemine taşınmıştır.

Bir gurup mebusun gündeme taşıdığı metin şekliyle;  Milli Mücadele’de bilâ ücret yani hiçbir ücret almadan Şarktan ve İstanbul’dan esliha ve cephane kaçırılmasında büyük hizmetleri olduklarından bahisle Başvekâletin 3/198 numaralı tezkere ve Müdafaayi Milliye Encümeni mazbatası ile İnebolu, Samsun ve Trabzon Mavnacılar Localarının bire kıta İstiklal Madalyası ile taltifleri hususu TBMM 1.İçtima Senesi 2.Devre 99.İçtimasında (11 Şubat 1340, Pazartesi) ele alınmıştır.

Dönemin Ordu Mebusu Recai Bey’inde aralarında bulunduğu önerge sahibi mebusların söz hakkı almalarının ardından okunan mazbata içeriğinde bu üç mavnacılar loncasına İstiklal Madalyası verilmesine dair müşterek gerekçe şu sözlerle ifade edilmiştir:

“…Mezkûr mavnacıların Milli Mücadele’nin devamı müddetince gayri kabili iktiham müşkülât içinde ordunun cephesini bilâ bedel sevk ve nakletmek gibi hidematı cüzide ifa ettikleri cihetle İstiklâl Madalyası Kanununun birinci maddesinin (66/1.md.) «Cephe gerisinde maksadı ulvînin husulü için azâmi ibrazı mesai edenler» fıkrasına muvafakati itibariyle mezkûr mahaller (İnebolu-Samsun-Trabzon) mavnacılar loncalarına birer kıta İstiklâl Madalyası itası encümenimizce muvafık görülmüş olmakla berayı tasvip Heyeti Umumiyeye arz ve takdim”

TBMM’nin 11 Şubat 1340 -1924- tarihli 99.uncu içtimaında genel görüşme ve sunulan mazbataların okunması, encümenlere sevki gibi akışların yaşanmasının ardından yapılan oylama sonunda:

1-Trabzon Mavnacılar Locasına: “2106 numaralı, Beyaz Kurdelalı” (Veriliş sebebi: Mücadele-i Milliye esnasında bila-ücret Şark'tan ve İstanbul'dan esliha ve cephane kaçırılmasındaki hidamat-ı meşkurelerine mebni.)            

2-Samsun Mavnacılar Locasına: “2108 numaralı, Beyaz Kurdelalı”  (Veriliş sebebi: Mücadele-i Milliye esnasında bila-ücret Şark'tan ve İstanbul'dan esliha ve cephane kaçırılmasındaki hidamat-ı meşkurelerine mebni.)            

3-İnebolu Mavnacılar Locasına: “2107 numaralı, Beyaz Kurdelalı” (Veriliş sebebi: Mücadele-i Milliye esnasında bila-ücret Şark'tan ve İstanbul'dan esliha ve cephane kaçırılmasındaki hidamat-ı meşkurelerine mebni.) İstiklal Madalyası verilmiştir (Kaynak: TBMM e-arşivi/istiklal madalyaları)

Yenilme korkusunu yenmiş bir milletin ve ondan vücut bulan ordunun mutlak zaferi olan Milli Mücadele’de asker ve siviller tarafından sergilenen kahramanlıklar ve fedakârlıklar anlatılmakla bitmeyecek kadar çoktur.

Anadolu ovalarında, yoktan varedilen Türk ordusu ile karşılaşan Yunan Krallığı İnönü Muharebelerinde yaşadıkları yenilginin ardından karada yapacağı büyük saldırıya yardımcı olması maksadıyla 1921 yılının yaz aylarında Karadeniz’deki baskısını iyice arttırmıştır. Yunan donanmasının başlıca amacı Türk ordusunun Karadeniz’deki lojistik nakliyat hatlarını kesmekti. Bu nedenle, Türk limanlarına yönelik Yunan ablukası sonuç vermeyince Yunan donanması, Türk sahil ve limanlarını bombalamaya ve Türk gemilerini batırmaya başlamıştır. Bu faaliyetlerde görev alan başlıca Yunan gemileri Kılkış, Lemnos ve Averoff idi. Bunların yanı sıra çok sayıda gambot ve torpidobot Yunan donanmasının Karadeniz gücünü oluşturmaktaydı.

Yunanlıların Karadeniz Deniz gücü teşkilat yapısı olarak iki filoya ayrılmıştır. Bu iki filodan biri Batı’dan Doğu’ya, diğer filo ise Doğu’dan Batı’ya seyir hattı oluşturarak kıyılarımızda devriye ve karakol görevi yürütmüşlerdir. Yunan gemilerinin baskı ve bombardıman faaliyetleri 1921 yazından başlayıp sonbahara kadar devam etmiştir.

1921 yılı yazında Yunan donanmasının Karadeniz’de saldırgan ve korsanlık eylemleri sergilediği dönemde Batı Cephesi’nin ihtiyacı olan silah/mühimmat ve askeri malzemenin sevkiyatını yaparken Yunan harp gemilerinin takibinden kaçarak Ordu’ya sığınan iki gemimiz mevcuttur… Batum ve 4’nu.lı Rüsumat…

Batum römorkörü:

BATUM… Yunanlılar ona “PETROS” diyorlardı zira o Pire limanına kayıtlı bir Yunan gemisiydi.

Buhar türbinli, yandan çarklı Yunan gemisi Petros; 6 yolcu ve 20 ton yüklü halde iken Batum-İstanbul seferini yaptığı esnada kazanlarında oluşan arıza nedeniyle 13 Mart 1921 günü Trabzon limanına sığınmak zorunda kalmıştır. Bu sırada rıhtımda karakol görevinde bulunan 4’Nu.lı Rüsumat (o dönem süvarisi/kumandanı 935 sicil nu.lı İhsan Bey’dir) tarafından adı geçen gemiye asker çıkartılarak, geminin idaresine el konuldu. Başta; mıntıkadan sorumlu 3’üncü Kafkas Fırkası kumandanlığı olmak üzere sıralı makamlara bilgi verilmiş, alınan talimat ile gemiye Türk bayrağı çekilerek “BATUM” adı verildi. “BATUM” adını alan gemiye;  18 Mart 1921 tarihinde Önyzb. (Sicil nu:1022) Münir Bey süvari olarak atanmış ve askeri mürettebat ile hizmete alınmıştır.

O dönemin en yakın şahitlerinden; Kuvva’nın gözü kara, genç ve zeki Güverte Mülazım-ı evvel’i Mithat Bey (IŞIN) 1946 yılında kaleme aldığı “İstiklal Harbi Deniz Cephesi” adlı kitabında (s.45 ek çizelge) Batum’un teknik ve adedi bilgilerini şu şekilde vermektedir: 120 ton mainmahreç, 80 ton yük kapasiteli, azami 5 mil sürat, 33 metre uzunluk, 5.5 metre en, başta 1.5 metre kıçta 2.5 metre su çekme, 35 ton kömür (yakıtı) depolama kapasiteli.

Mülazım-ı evvel Mithat Bey gibi dönemin şahitlerinden ve 10 Ocak 1921 ila 19 Şubat 1921 tarihleri arasında 4’numaralı Rüsumat’ın 2.süvarisi olarak da görev yapmış olan; Mülazım-ı evvel Ruhi Bey (Tümamiral DEVELİOĞLU) 1938 yılında yayınlanan 347 numaralı Deniz Mecmuasında yayınlanan yazısında PETROS’un esasen bir nehir gemisi olduğunu ifade etmektedir.  

Batum, kısa zaman sonra nakliyat işinde görev almaya başlamıştır. Bu seferlerinden birinde,  22 Haziran’da (1921) Batum limanından Trabzon’a 342 (yük cinsi Mithat IŞIN’ın kayıtlarındandır) adet top cephanesi ile gelen BATUM bu kez Trabzon’da yüklediği 10 top ve 6000 top cephanesi ile Samsun’a hareket etti.  BATUM, boş haliyle azami 5 mil sürat yapabilen bir gemiyken bu yükle çok düşük bir süratle yoluna devam etmekteydi.

“6 Temmuz’da (1921) bir düşman muhribi (Yunan) ile yardımcı kruvazörü (müsellâh nakliyesi)  Trabzon önünde yelkenlileri muayene ettikten sonra Rize’ye doğru yollamış ise de nakliye gemilerimizi yakalayamaması üzerine geceyi Kemer burnunda geçirmiş “Mariyaniya” vapurunu durdurarak Batum’daki gemilerimiz hakkında malûmat elde etmeğe çalışmıştır. Aynı kuvvetler altı gün sonra 12 Temmuz 1921’de Kızılırmak ve mütakiben Sinop açıklarında görülmüştür…” (IŞIN, s.65) 12 Temmuz 1921’de bu gruba bağlı bir Yunan muhribi Samsun Limanı’na girmek istediyse de limanda bulunan ABD donanmasına ait destroyer tarafından uzaklaştırıldı. Tam da bugün BATUM, Ordu önlerinde idi. Yunan harp gemilerinin Samsun’da göründüğü bilgisi alınınca bu gemi yüklü halde Ordu kıyısına baştankara yanaştı. Hamulesi olan 10 top ve 6000 adet top cephanesi kıyıya indirilerek emniyete alındı. Yaşanan bu gelişme, o dönemde Ordu’da bulunan Trabzon mebusu Recai Bey tarafından 13 Temmuz 1921’de Ankara’ya telgraf ile bildirildi. Recai Bey’in kaleme aldığı telgraf metni şu şekildedir:

Türkiye Büyük Millet Meclisi Riyaseti

Kalem-i Mahsus (Özel Kalem) Müdüriyeti

Aded 1/877

Ankara’da

Talimat

Büyük Millet Meclisi Riyaset-i Celilesine

13.07.1337 (13 Temmuz 1921)

Dün akşam (12 Temmuz)  düşman torpidosunun Samsun limanı açıklarında ve ba’dehu (sonra) şarka doğru seyr etmekte olduğu haber alınarak Samsun’a cephane götürmekte olan Batum römorkörünün Ordu iskelesine yanaşarak genç, ihtiyar memleketin bütün fedakâr ahalisi iki saat zarfında 10 top ile altı bin mermiyi omuzlarında taşıyarak kâmilen sahile çıkarmaya muvaffak olduğu gece hulûl ettiğinden (gece olduğundan) ve şimdiye kadar düşman gemilerinden hiçbir eser görülmediği maruzdur.  (imza) Trabzon Meb’usu Recai

. . . . . .

Tehlikenin atlatılmasının ardından Batum silah ve mühimmat yükü Ordulular tarafından tekrar gemiye yüklenmiş ve Batum denizin emniyetli olduğu talimatı gelince Ordu’dan demir alarak Samsun’a doğru seyrine devam etmiştir. Aradan bir ay geçmişti ve bu kez 4 nu.lı Rüsumat Ordu’ya sığınmış ve 17-20 Ağustos 1921 tarihleri arasında hepimiz tarafından bilinen olaylar yaşanmıştır.

Sandal, tekne, ığrıp ve mavnalarıyla cepheye silah sevkiyatı gerçekleştiren İnebolu, Samsun ve Trabzon Mavnacılar Locasının kaptan ve tayfaları ne kadar kahramansa -ki onlarında içinde Ordulular da vardı; şehrin bombardımanı ve işgalini, işlenecek cinayet ve yağmaları göze alarak Batum ve 4 nu.lı Rüsumat’ta yüklü silah ve cephaneyi canları pahasına karaya çıkartarak muhafaza altına alan, tehlikenin geçmesinin ardından da bu malzemeleri tekrar bu gemilere yükleyerek Batı Cephesi’ne yetişmesini sağlayan ve tüm bu yararlılıkları bilâbedel sergileyen Ordu ve Ordulular da “Beyaz Kurdelalı, İstiklal Madalyası” nı hak etmektedirler.

KAYNAK KİTAPLAR, DERGİLER ve MAKALELER

ATABEY, Figen. Soner POLAT ve Akın ÖZDEMİR. İstiklal Harbi’nde Bahriyemiz. Ankara: Dz. İk. Grp. K.lığı Basımevi Amirliği. 2008.

ATABAY, Mithat. Osmanlı İmparatorluğu Hizmetinde Breslau (Midilli) Kruvazörü. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Yıl:13, Bahar 2015, Sayı:18.s.s. 117-129, 100.YIL.

BLAZICH, A. Frank. Unıted States Of Navy World War I 1914-1922. https://www.history. navy.mil/ 01 Haziran 2020 10:07.

BORS, Dr.Henry. P. US Naval Decathment ın Turkish Water 1914-1924. Office of Recorde Administration, Administrative Office, Navy Department, June 1943. USA.

BOZKURT, Kur. Yb. Kemal.  İstiklal Savaşı Hatıraları. Deniz Mecmuası Cilt:54, Sayı: 365, Genelkurmay Başkanlığı IX. Deniz Şubesi. Deniz Matbaası. İstanbul. 1 Temmuz 1942. s.31-36.

BÜYÜKTUĞRUL, Arif. Çanakkale Olayı–İstiklal Harbinde Deniz Cephesi. İstanbul: Yeni İstanbul Yayınları. 1969.

BÜYÜKTUĞRUL, Em. Amiral Afif. Osmanlı Deniz Harp Tarihi Cilt V. Dz.K.K. Yayınları. Deniz Basımevi. İstanbul. 1977

ÇAPANER, Dz. Üsteğmen Cahit. Kurtuluş Savaşında Deniz Kahramanları. Genelkurmay Başkanlığı IX. Şube. Deniz Matbaası. Deniz Mecmuası Cilt: 55 Sayı: 368 Eki. İstanbul. 1 Mayıs 1943.

Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Resmi İnternet Sitesi. https://www.dzkk.tsk.tr/icerik.php?icerik_id=486&dil=1 erişim tarihi 06.12.2020 21:25

DEVELİOĞLU, Kur. Yb. Ruhi. Karadeniz’de İstiklal Harbinde Birkaç Safha ve Cumhuriyet Denizciliğine Umumi Bakış. Deniz Mecmuası Cilt:50, Sayı: 347, Genelkurmay Başkanlığı IX. Deniz Şubesi. Deniz Matbaası. İstanbul. 1 İkincikanun 1938. s.68-90

DİZMAN, İbrahim. 20.Yüzyılda Ordu (1900-1999). Ordu: Ordu Belediyesi Yayınları. 2012.

DOĞANAY, Rahmi. Millî Mücadele’de Karadeniz (1919-1922). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. 2017.

DOĞANAY, Dr. Rahmi. İstiklal Harbinde Samsun’da Amerikan Donanması. Makale https://kultur.samsun.bel.tr/samsem2006/doc/011.pdf

DOĞANAY, Rahmi. Türk Kurtuluş Savaşı Sırasında Karadeniz Üzerinden Yapılan Lojistik Faaliyetleri, GNKUR Atatürk Haftası Armağanı Dergisi, Gnkur. Basımevi. 43-61, Ankara. 2018.

DUMAN, Önder. ‘’Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Karadeniz’de Osmanlı Kayık Taşımacılığı”. Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi. Sayı 2. s. 137-147. 2007.

DÜMEN, Em. Güv. Kur. Alb. Erdoğan. Harp Akademileri Komutanlığı. İstiklal Harbinde Deniz Faaliyetleri. Deniz Harp Akademisi Yayınları. 1990-1991 Öğretim Yılı Ders Kitabı. İstanbul. 1990.

Gazi Ahmet Muhtar Paşa, Takvimü's-Sinîn. Haz. Yücel Dağlı- Dr. Hamit Pehlivanlı. GNKUR. Basımevi. Ankara. 1993

GNKUR. Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları. Türk İstiklal Harbi. VII Cilt. İdari Faaliyetler. Ankara. 1975.

GNKUR. Harp D. Yayınları. Türk İstiklal Harbi. 5’inci Cilt. Deniz Cephesi ve Hava Harekâtı. Ankara. 1964.

GÜLEN, Nejat. Dünden Bugüne Bahriyemiz. Kastaş A.Ş. Yayınları. Mart 1988. İstanbul.

HERGÜNER, Doç. Dr. Mustafa. Kahraman Gemilerimiz. Deniz Kuvvetleri Basımevi, 2.Baskı. İstanbul. 2008.

HERGÜNER, Mustafa. Doktora Tezi. Kurtuluş Savaşında Denizciliğimiz, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Ens. İstanbul.1992.

IŞIN, Dz.Güv.Alb. Mithat. İstiklal Harbi Deniz Cephesi. Gnkur. IX. Şube. Denizbasımevi. İstanbul.1946.

KAYNAK, Osman Alpay (E) Dz. Hak. Alb.. Amiral Vehbi Ziya DÜMER’İN ANILARI. İstanbul: İstanbul Dz. İkm. Grp. K.lığı Matbaa Müdürlüğü. 2003

LANGENSIEPEN, Bernd ve Ahmet GÜLERYÜZ. 1828-1923 Osmanlı Donanması. İstanbul: Denizler Kitabevi. 2007.

Langensiepen Bernd & Güleryüz Ahmet, Ottoman Steam Navy (1828-1923), Conway Maritime Press, London 1995

MÜTERCİMLER, Erol. İstiklal Harbinde Sovyet Yardımları Kurtuluş Savaşına Denizden Gelen Destek. Erciyas Yayınları. İstanbul. 1997.

MÜTERCİMLER, Erol. İmparatorluğun Çöküşüne Denizden Bakış. Toplumsal Dönüşüm Yayınları. Birinci Baskı. İstanbul. 1997.

NUTKU, Emrullah. İstiklal Savaşı'nda Denizciler. Türkiyat Mecmuası. C.24/Bahar. 2014.

NUTKU, Emrullah. İstiklal Savaşı’nda Denizciler. Derl. Figen Atabey. Dz.K.Basımevi. 1.Baskı. Ankara. Mayıs 2008.

ÖZLÜ, Hüseyin. Türk İstiklal Savaşı’nda İnebolu’da Lojistik ve İkmal Faaliyetleri ve bölgede Yaşanan Olaylar 100.Yılında Mondros Mütarekesi ve Karadeniz’de Milli Mücadele Uluslararası Sempozyumu. KATÜ Yayınları Trabzon. Eylül 2019.

SAYAR, Serdar Hüseyin. Kurtuluş Savaşı Döneminde Denizcilik Faaliyetleri, Yüksek Lisans Tezi, A.Ü. İnkılap Tarihi Enst. Ankara. 2007.

SARIKAYA, Makbule. Millî Mücadele Döneminde Rize. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. 2004.

SAYLAN, Kemal. XIX. Yüzyıl Sonları ve XX. Yüzyıl Başlarında Ordu Limanı. Karadeniz İncelemeleri Dergisi. Cilt 10. Sayı 19. s. 37-56. 2015.

UC Karadoğan -  Milli Mücadele Yıllarında Türk Bahriyesinin Durumu ve Faaliyetleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi - atam.gov.tr, Saat: 2020-12-20T20:37:33Z.

ÜLMEN, Tuğa. Cevat. Kurtuluş Savaşında Karadeniz, Rüsumat 4 Numaranın Macerası. Deniz Mecmuası Cilt:55, Sayı: 367 Eki, Genelkurmay Başkanlığı IX. Deniz Şubesi. Deniz Matbaası. İstanbul. 1 İkincikanun 1943. s.8-11

Yunan Deniz Kuvvetleri Resmi Tarih Arşivi https://www.hellenicnavy.gr/el/istoria/palaia-polemika-ploia/istoria/palaia-polemika-ploia/narkalieftika/70-m-247 erişim tarihi 02.01.2021 23:00

Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας (ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ), Το Πολεμικο Ναυτικο Κατα Την Μικρασιατικη Εκστρατεια . Yunan Denizcilik Tarihi Enstitüsü / Küçük Asya Kampanyasında Donanma https://elinis.gr το-πολεμικο-ναυτικο-κατα-την-μικρασια, erişim tarihi 17.01.2021, 23:00